 |
| Ο Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Χυτήρης |
Ο Ευγένιος γεννήθηκε στους Κουραμάδες το 1839, και βαπτίστηκε το 1840 με το όνομα Ελισσαίος, από τον ιερέα και ανάδοχό του, Σπυρίδωνα Κοσκινά. Ήταν γιος του Σταμάτη και της Βαρβάρας Χυτήρη, οι οποίοι είχαν ακόμη έναν γιο, τον Σπύρο. Δυστυχώς, ο κλάδος αυτός έσβησε δύο γενιές αργότερα, όμως, αν θέλουμε να τον προσδιορίσουμε γενεαλογικά, μπορούμε να πούμε ότι ο παππούς του Ελισσαίου, ήταν προπάππους του Λεωνίδη, μετέπειτα ιδιοκτήτη του ομώνυμου λουτρουβιού στο κέντρο του χωριού.
Ο ιερέας Ευγένιος Χυτήρης έδρασε σε μία εποχή που η Κέρκυρα ήταν ένα σημαντικό κέντρο της μικρής τότε Ελλάδας, ενώ η Εκκλησία αποτελούσε ακόμη σημαντικό πυλώνα της πνευματικής ζωής, και υπό το πρίσμα αυτό πρέπει να εκτιμηθεί η ζωή και το έργο του. Υπήρξε φορέας μίας παράδοσης αιώνων, η οποία είχε οικοδομηθεί από τιτάνες της λογιοσύνης όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικηφόρος Θεοτόκης, άνδρες εκκλησιαστικοί, οι οποίοι συνδύαζαν τη θρησκευτικότητα με την επιστήμη, τις χριστιανικές διδαχές με τη λογική, ως αλληλένδετες πτυχές μίας σύντονης πορείας προς την αλήθεια. Και τούτο, παρά τις αντιρρήσεις και τους μύδρους που κάποτε εξαπέλυαν εξ ανατολών ορμώμενοι κληρικοί, οι οποίοι εκλάμβαναν τη χριστιανική πίστη ως μία νομοτελειακά στατική αξία, αυτο-αποδεικνυόμενη και μη έχουσα χρεία άλλης ανάλυσης πέραν εκείνης που αιώνες πριν είχαν κληροδοτήσει οι μεγάλοι πατέρες.
Η Κέρκυρα είχε την τύχη (και τη βούληση) να ενταχθεί από νωρίς σχετικά στον Δυτικό Κόσμο, με αποτέλεσμα να παρακολουθήσει την πρόοδο που επιτελέστηκε στην Εσπερία, σε αντιδιαστολή με τη φθίνουσα πορεία της Οθωμανικής Ανατολής και της αυστηρής συντηρητικότητας που επέβαλε στον υπόλοιπο Ελληνισμό το προσδεδεμένο στο άρμα της Υψηλής Πύλης Οικουμενικό Πατριαρχείο. Κι έτσι, οι Κερκυραίοι, χωρίς να απεμπολήσουν ποτέ τα δόγματα της Ορθοδοξίας, μπόρεσαν να τα συνδυάσουν με τις εξελίξεις στη φιλοσοφία και την επιστημονική μεθοδολογία, συντηρώντας στην ουσία μία διαδικασία που είχε ξεκινήσει κατά τους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου, πριν από τις αντίστοιχες στη Δύση.
Ως εκ τούτου, το Ιεροδιδασκαλείο της Κέρκυρας στο οποίο εφοίτησε ο Ευγένιος, δεν ήταν μία απλή σχολή παραγωγής κληρικών. Ήταν πάνω από όλα ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, στο οποίο θεραπεύονταν τα επιμέρους αντικείμενα σύμφωνα με τις εκπαιδευτικές μεθόδους που ίσχυαν και στις κοσμικές σχολές. Το υψηλό επίπεδο της Ιερατικής Σχολής της Κέρκυρας γίνεται αντιληπτό, τόσο από τις προσωπικότητες που εξήλθαν από τις τάξεις της, όσο και για την αδιάλειπτη σχέση της με την ίδια την Ιόνιο Ακαδημία, η οποία μαρτυρείται από τη διαρκή μετακίνηση διδασκόντων και φοιτητών από το ένα ίδρυμα στο άλλο.
Αυτό συνέβη και με τον Ευγένιο, ο οποίος, έπειτα από την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Ιερατική Σχολή, εγγράφηκε στην Ιόνιο Ακαδημία. Αν και προς το παρόν δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα και αναλυτικά στοιχεία για τις σπουδές του Ευγένιου, μπορούμε να εικάσουμε ότι ο συσχετισμός του με τον ιερέα Φώτιο Κάντα, ο οποίος δίδασκε στην Ιερατική Σχολή και την ίδια περίπου περίοδο μετακινήθηκε στην Ιόνιο Ακαδημία, στη Σχολή Θεολογίας, έπαιξε κάποιον ρόλο. Σε κάθε περίπτωση, η επαφή του Ευγένιου με την εκπαιδευτική παράδοση της Κέρκυρας και την πνευματική ζωή της πόλης, όπου εκείνη την εποχή συγκεντρώνονταν μερικοί από τους σημαντικότερους λόγιους του Ελληνισμού, δεν μπορεί να τον άφησε ανεπηρέαστο.
Αυτός ήταν και ο λόγος της πρόσκλησης που του απηύθυνε η ελληνική Κοινότητα της Βενετίας, ώστε, παράλληλα με την εφημερία του στον ιστορικό ναό του Αγίου Γεωργίου, να διδάξει και στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο. Το ίδρυμα αυτό ήταν το τρίτο σημαντικότερο ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα, έπειτα από την Ιόνιο Ακαδημία και το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Βεβαίως, το Φλαγγινιανό δεν είχε ούτε την αίγλη, ούτε τον ρόλο του παρελθόντος, αλλά αντλούσε ακόμη γόητρο από τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στους Έλληνες κατά τους δύσκολους αιώνες της ξενοκρατίας.
Το Φλαγγινιανό Φροντιστήριο είχε ιδρυθεί στη Βενετία από κληροδότημα του κερκυραϊκής και κυπριακής καταγωγής Θωμά Φλαγγίνη, ο οποίος προσέφερε την περιουσία του ώστε να δημιουργηθεί μία ανώτερη σχολή, στην όπου οι Έλληνες θα μπορούσαν να εκπαιδεύονται στις επιστήμες και τα γράμματα, χωρίς την ύποπτη ευεργεσία ξένων θεσμών, όπως η Αγία Έδρα της Ρώμης που είχε ιδρύσει το Ελληνικό Φροντιστήριο. Πράγματι, το Φλαγγινιανό επί σειρά αιώνων στάθηκε το λίκνο της εκπαίδευσης των Ελλήνων, σε χώρο μάλιστα όπου μπορούσαν να έρθουν σε επαφή με τις εξελίξεις στην Ευρώπη και να μάθουν από αυτές. Η σημασία του Φλαγγινιανού φαίνεται και από το γεγονός ότι το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας, το μόνο ανώτερο ελληνικό εκπαιδευτικό ίδρυμα που βρίσκεται εκτός Ελλάδας, οικοδομήθηκε πάνω στα θεμέλια της σχολής του Φλαγγίνη. Δεν ήταν, λοιπόν, μικρής σημασίας η θέση που προσφέρθηκε στον Ευγένιο, έστω και στο ηλιοβασίλεμα αυτού του ιστορικού θεσμού.
Δυστυχώς, οι πληροφορίες που διαθέτουμε σχετικά με τον Ευγένιο Χυτήρη, δεν μας διαφωτίζουν ιδιαίτερα για την προσωπική του ζωή και την ευρύτερη δράση του, ούτε για την σχέση του με το χωριό έπειτα από την αναχώρησή του για να φοιτήσει στην Ιερατική Σχολή. Παρά ταύτα, τόσο από την πληροφορία που μας παραθέτει ο ιερέας Θεόδωρος Χυτήρης σχετικά με τη διδασκαλική του θητεία στους Κουραμάδες, όσο και από την προφορική μαρτυρία της Αθηνάς Γραμμένου (Πίτσουνα), μπορούμε να σκιαγραφήσουμε τη δράση του στο χωριό.
Το γεγονός ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1850 ο Ευγένιος, μαζί με τον ιερέα Γεώργιο Κοσκινά, ίδρυσε σχολείο στο χωριό, στο οποίο οι νεαροί Κουραμαδίτες «ἀθρόοι προσήρχοντο», καταδεικνύει, όχι μόνο την ενεργητικότητά του, αλλά και τη διάθεσή του να προσφέρει στην κοινωνία που τον περιέβαλε μερικά από τα αγαθά που είχε ο ίδιος λάβει. Έτσι, όπως ο ίδιος έλαβε χορηγία από την οικογένεια Πιέρρη-Χαλικιόπουλου, όταν αργότερα είχε τη δυνατότητα, φρόντισε κι εκείνος ώστε να αποκτήσουν μόρφωση οι ανιψιοί του.
Κλείνοντας τα σχόλιά μας για τον ιερέα Ευγένιο Χυτήρη, οφείλουμε να σημειώσουμε και το εξής: Σε μεγάλο βαθμό η κλίση του προς τα γράμματα, αλλά και προς την ιεροσύνη, καθώς και η φιλοτιμία του και η ενεργητικότητά του, ήταν αποτέλεσμα της σχέσης του με την οικογένεια των ιερέων Κοσκινάδων, οι οποίοι ήταν φορείς μίας μακράς παράδοσης λογιοσύνης και προσφοράς στο χωριό. Σε άλλα άρθρα θα μιλήσουμε για την οικογένεια αυτή, και ιδίως για τον ιερέα Σπυρίδωνα Κοσκινά, ο οποίος υπήρξε πραγματικά φάρος για τους Κουραμάδες, αλλά και τη γύρω περιοχή.
Ακολουθεί η νεκρολογία του ιερέα Θεόδωρου Κοσκινά για τον Ευγένιο Χυτήρη, όπως είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα "Αλήθεια" που εκδιδόταν την εποχή εκείνη στην Κέρκυρα. Έχουμε διατηρήσει την ορθογραφία και το πολυτονικό σύστημα, ενώ δεν έχουμε παρέμβει ούτε σε περιπτώσεις λαθών, τυπογραφικών και ορθογραφικών.
«Κατὰ τὴν 27ην Φεβρουαρίου ἐ.ἔ. παρέδωκε τὸ πνεῦμα πρὸς τὸν ζωῆς καὶ θανάτου Κύριον ὁ Ἀρχιμανδρίτης τοῦ Οἱκουμενικοῦ Πατριαρχικοῦ θρόνου καὶ Μέγας Οἱκονόμος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Κερκύρας, Εὑγένιος Χυτήρης.
Ὁ μεταστὰς ἐγεννήθη ἐν Κουραμάδες τοῦ Δήμου Μεσοχωριτῶν κατὰ τὴν 12ην Αὑγούστου τοῦ ἔτους 1839. Ἀπὸ νηπιακῆς ἠλικίας ἀπορφανωθεὶς πατρός, ἀνετράφη ὑπό τὴν μυροβόλον πνοὴν τῆς εὑσεβοῦς αὑτοῦ μητρός Βαρβάρας, ἤτις, ὡς ἄλλη Ἀνθοῦσα, ὑποστάσα μετὰ ὄντως χριστιανικῆς καρτερίας τὰ δεινὰ τῆς χηρείας ἐν τῇ ἀκμῇ τῆς ἠλικίας αὑτῆς, ἠξιώθη νὰ ἱδῆ καταλαβόντα τὸν Εὑγένιον περίβλεπτον ἐν τε τῇ Ἐκκλησίᾳ καὶ τῇ κοινωνίᾳ θέσιν. Ἀπὸ νεαρᾶς ἠλικίας ἐπιδοθείς εἰς τὰ γράμματα καὶ εὑδοκιμήσας εἰς αὐτᾶ, ἀποφασίζει μετὰ τοῦ αεἰμνήστου Ἱερέως Γεωργίου Κοσκινᾶ νὰ ἱδρύσει ἐν Κουραμάδαις ἱδιωτικόν σχολεὶον πρὸς διδασκαλίαν τῶν νἐων τοῦ χωρίου ἐπὶ μετρία ἀμοιβῆ, οἴτινες ἀθρόοι προσήρχοντο εἰς τὸ σχολείον ὅπως τύχωσι τῆς ὑπὸ τῶν σεβαστῶν ἱερέων παρεχομένης παιδεύσεως. Ἀλλὰ κατά τὸ ἔτος 1863 ἀναγκάζεται ὁ Εὐγένιος νὰ διακόψη τὸ ἔργον, τὸ ὁποῖον ἤρχισε, διότι τῇ εὐγενεῖ ὑποστηρίξει τῆς οἱκογενείας τῶν κ.κ. Πιέρρη καλείται ἵνα μαθητεύση εἰς τὴν τότε ἀκμάζουσαν Ἱερατικήν Σχολήν, ἔνθα ἐπὶ τριετίαν ὁλόκληρον διήκουσεν ὑπό διαπρεπῶν καθηγητῶν καὶ θεολόγων, Εὐσταθίου τοῦ Βουλισμᾶ τοῦ μετὰ ταῦτα Ἀρχιεπισκόπου Κερκύρας, Φ. Κάντα, Κατσαΐτη καὶ ἄλλων τὰ ἐγκύκλια μαθήματα, θὰ ἐτελειοποιεῖτο δὲ καὶ ἐν τῆ Ἱονίῳ Ἀκαδημίᾳ. ἐὰν αὕτη δὲν κατηργεῖτο κατὰ τὴν ἀρχήν τοῦ α΄ ἔτους τῆς φοιτήσεως αὐτοῦ.
Κατὰ τὸ ἔτος 1867 καλεῖται ὑπὸ τῶν Ἐπιτρόπων τῆς Υ.Θ. τῶν Στερεωτῶν νὰ καταλάβη τὴν θέσιν τοῦ Διακόνου τῆς Ἐκκλησίας Ἐφημερεύοντος τοῦ ἀειμνήστου Εὐσταθίου Βουλισμᾶ, καὶ ὄντως χειροτονεὶται τῇ 11η Νοεμβρίου ἰδ. ἔτους ἐν τῷ Ἱερῷ Ναῷ τῆς Μητροπόλεως, ὑπὸ τοῦ ἀοιδίμου Μητροπολίτου Ἀθανασίου, Διάκονος.
Ἄμα τῇ χειροτονίᾳ εἰς Διάκονον, οἱ διευθύνοντες τὸ Ἐκπαιδευτήριον «Νικηφόρος» ἀδελφοί Μάζη προσλαμβάνουσιν αὐτόν διδάσκαλον τῶν Ἱερῶν μαθημάτων ἐν τῷ ἐκπαιδευτηρίῳ των, ἔνθα διετέλεσε διδάσκων μετὰ παραδειγματικοῦ ζήλου ἄχρι τῆς ἐκ Κερκύρας ἀναχωρήσεως αὐτοῦ.
Μετὰ ἐνδεκαετῆ ἐν τῷ ἀνωτέρω Ἱερῷ Ναῷ εὐδόκιμον διακονίαν, μία φωνὴ ἐκ τῆς Δύσεως ἡκούσθη καὶ ἡ φωνὴ αὔτη ἥτο φωνή τῆς ἐν τῷ Βενετίᾳ Ὁρθοδόξου Ἐλληνικῆς κοινότητος, ἤτις ἐκάλει αὐτὸν, ἴνα Ἐφημερεύσῃ ἐν τῷ ἐκεῖ περικαλλεῖ Ναῷ τοῦ Ἀγίου Γεωργίου, ἐνταυτῷ δὲ ἀναλάβῃ καὶ τὴν διδασκαλίαν τῶν ἱερῶν μαθημάτων ἐν τοῖς ἐκεῖ ἐκπαιδευτηρίοις. Πράγματι, κατὰ τῆν 23 Νοεμβρίου τοῦ ἔτους 1878 χειροτονεῖται ὁ Ε’γένιος ὑπὸ τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Κερκύρας Αντωνίου Πρεσβύτερος καὶ μετὰ τριήμερον ἐνταύθα διαμονήν, ἀπὸ τῆς χειροτονίας, ἀπέρχεται εἰς Βενετίαν. Ἔνθα ἐνθουσιωδῶς γίνεται δεκτὸς, καὶ ἀπακατασταθεὶς ὁ νέος Λευίτης κατόρθωσεν, ἐν βραχυτάτῳ χρονικῷ διαστήματι, νὰ προσελκύσῃ τὸν ἀμέριστον σεβασμόν καῖ τὴν ἀγάπην συμπάσης τῆς κοινότητος ἐκείνης. Ὄτε δὲ κατὰ τὸ ἔτος 1882 ἐκκενώθη ἡ θέσις τοῦ ἐτέρου τῶν Ἐφημερίων, τῇ συστάσει καὶ ὑποδείξει τοῦ Εὐγενίου, καλεῖται νὰ ἀναπληρώςῃ τὸ κενόν ἐκείνο ὁ πολύς Ἀρχιεπίσκοπος ἡμῶν Κος Σεβαστιανός, ὁ ὁποῖος ἐν ὄλῃ τῇ διακρινοῦσῃ Αὐτὸν εἰλικρινείᾳ κατᾶ τὴν ἠμέραν τῆς κηδείας ἐξεφώνησε τὸν πλήρη εὐγενῶν αἰσθημάτων ἐπικήδειον ἐκείνον λόγον, ἐν τῷ ὁποίῳ ἀπεδυκνύετο πόσον ὁ Σεβαστός ἡμῶν Ἱεράρχης ἡγάπα καὶ ἐξετίμα ἐκεῖνον, μεθ’ οὗ διῆλθεν ἠμέρας εὐτυχεῖς. Διερχόμενος ὁ Οἱκουμενικός Πατριάρχης Ἱωακεὶμ ὁ Β΄ τὴν Βενετίαν κατὰ τὸ ἔτος 1883 καὶ διαγνοὺς τὰ περικοσμοῦντα τὸν Εὐγένιον προτερήματα ἀπένειμε αὐτῷ τὸν τίτλον τοῦ Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Οἱκουμενικοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου, ὡς καὶ τὸν τοῦ Πνευματικοῦ προϊσταμένου τὴς κοινότητος.
Ἀλλ’ ἐπέπρωτο, ἴνα μὴ ἐν πολὺ μείνη μακρᾶν τῆς ἀγαπητῆς Πατρίδος ὁ Ἀρχιμανδρίτης Εὐγένιος (ὄντως ἀνεξιχνίαστοι οἱ βουλοὶ τοῦ Ὑψίστου) καὶ ἱδοὺ κατὰ τὸ ἔτος 1885 ἀνεφύη τὸ ἀκανθῶδες Ἐφημεριακὸν ἐκείνο ζήτημα τῆς Παναγίας τῶν Ξένων καὶ μὴ εὑρεθείσης ἐτέρας λύσεως, στρέφουσιν, οἱ τε Ἐκκλησιαστική Ἀρχὴ τῆς Κερκύρας καὶ οἱ ἀδελφοὶ τῆς Ἐκκλησίας, τὰ βλέμματα πρὸς τὸν μακρὰν τῆς φίλης Πατρίδος εὑρισκόμενον Ἁρχιμανδρίτην Εὐγένιον καὶ πρὸς αὐτὸν ἀποτείνονται, ἴνα λύση πρόβλημα δύσλυτον. Εἰς τὴν φωνὴν ἐκείνην τῆς Πατρίδος ὁ πεφιλημένος Ἀρχιμανδρίτης δὲν ἠδυνήθη νὰ κωφεύση καὶ διὰ τοῦτο τὰ πάντα θυσιάσας, ἴνα μὴ φανῆ ἀπειθὴς εἰς τὴν φωνὴν τῆς Πατρίδος ἐγκαταλείπει τῆν Βενετίαν, πρὸς μεγίστην θλίψην τῆς κοινότητος καὶ ἔρχεται ἐνταῦθα, ἴνα ἀναλάβη τὸ βαρὺ φορτίον τοῦ Ἐφημερίου τῆς Παναγίας τῶν Ξένων. Ἐπὶ εἰκοσαετίαν ὀλόκληρον Ἐφημερήσας ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ταύτη κατόρθωσε διὰ τῶν ἀρετῶν αὐτοῦ νὰ ἀποκτήση ἀμέριστον τὴν ἐκτίμησιν καὶ τὸν σεβασμὸν οὑ μόνον τῶν ἀδελφῶν τῆς Ἐκκλησίας, οἵτινες δικαίως ὁλοφύρονται διὰ τὴν στέρησιν αὐτοῦ, ἀλλά καὶ συμπάσης τῆς κοινωνίας. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ ἀοιδίμου Ἀρχιεπισκόπου Εὐσταθίου διωρίσθη εὐθὺς ἐξ αρχῆς μέλος τῆς Ἐπισκοπικῆς Ἐπιτροπῆς καὶ μετὰ ταῦτα Πρόεδρος αὐτῆς, λίαν δὲ ἐπιτυχῶς ἐπὶ πενταετίαν ὁλόκληρον διηύθυνε τὴν Ἀρχιεπισκοπὴν Κερκύρας.
Κατὰ τὸ ἔτος 1903 ὁ ἐπαξίως κοσμῶν τὸν θρόνον τῆς Κερκύρας κλεινός ἠμῶν Ἀρχιεπίσκοπος, τὸν τοῦ Μεγάλου Οἰκονόμου∙ ὅτε δὲ κατὰ τὸ αὐτὸ ἔτος ἐκλήθη εἱς Ἀθήνας ὡς μέλος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τὸν Ἀρχιμανδρίτην Εὐγένιον Χυτήρην διώρισε Γενικόν Ἀρχιερατικὸν Ἐπίτροπον Αὐτοῦ.
Τοιοῦτος ἐν ὁλίγοις ὑπήρξεν ἐν τῇ σταδιοδρομία τοῦ βίου ὁ πεφιλημένος Ἀρχιμανδρίτης Εὐγένιος∙ ἀλλὰ δυστυχῶς πρὸ διετίας καταληφθεὶς ὑπὸ νόσου ἀνιάτου, ἐτερμάτισε τὸν βίον κατὰ τὴν 27 Φεβρουαρίου περὶ τὴν μεσημβρία, καταλιπὼν οὕτω ἐν κλήρῳ κενόν δυσαναπλήρωτον.
Τὸν θάνατον αὐτοῦ βαρέως θέλουσιν ἀκούσῃ ὄχι μόνον τὰ ἐν Βενετίᾳ πνευματικά αὐτοῦ τέκνα, ἀλλὰ καὶ οἱ ἐκτὸς τῆς ἀγαπητῆς Κερκύρας διαμένοντες καὶ γνωρίζοντες αὐτὸν.
Ἠ μνήμη αὐτοῦ ἔστω ἀγήρως καὶ ἠ κατοικία αὐτοῦ ἐν Ἀγίοις Σιὼν.
Ἐν Κουραμάδαις τῇ 1 Μαρτίου 1906.
Ἱερεὺς ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΧΥΤΗΡΗΣ»
Ανδρέας Γραμμένος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου